Stosownie do art. 102 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz.U. z 2021 r. poz. 324), wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, fakturę lub materiał wytworu oraz jego ornamentacje. We wskazanej definicji wzoru przemysłowego mieszczą się zarówno wzory dwuwymiarowe, takie jak etykiety opakowań i wzory tkanin, a także wzory trójwymiarowe, do których można zaliczyć kształty opakowań, kolczyki oraz meble. Należy wskazać, ze wyliczenie sposobów i środków kształtowania postaci wzoru przemysłowego ma charakter przykładowy.
| Przykłady wzorów przemysłowych: | |
| Wzór dwuwymiarowy | Wzór trójwymiarowy |
 |
 |
|
(Rp.26097) |
(Rp.21655) |
Natomiast w art. 104 przedmiotowej ustawy wskazano przesłanki uzależniające przyznanie ochrony prawem z rejestracji wzoru przemysłowego. Wzór odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą pierwszeństwa. Jednocześnie przy ocenie indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego bierze się pod uwagę zakres swobody twórczej przy opracowywaniu wzoru, biorąc pod uwagę dziedzinę, do której przynależy wzór przemysłowy podlegający ocenie.
W tym miejscu warto wskazać, że stosownie do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 07 maja 2008 r. (sygn. akt II GSK 232/08, dostęp: SIP Legalis), wzór przemysłowy może być uznany za niespełniający wymagania nowości tylko wówczas, gdy różni się nieistotnymi szczegółami od wzoru wcześniejszego, a więc jeżeli nie posiada indywidualnego charakteru.
Zasadniczo wyróżnia się dwa aspekty zakresu swobody twórczej. Pierwszy aspekt to uwarunkowania funkcjonalne wytworu (produktu) chronionego wzorem, natomiast drugi to istniejący stan wzornictwa w dziedzinie, do której przynależy wzór przemysłowy.
Zakres swobody twórczej związanej z uwarunkowaniami funkcjonalnymi wytworu był przedmiotem licznych wypowiedzi judykatury. W orzeczeniu Sądu (Piąta Izba) z dnia 18 marca 2010 r. w sprawie T-9/07 [Grupo Promer Mon Graphic, SA z siedzibą w Sabadell (Hiszpania) przeciwko OHIM], wskazano, że uwarunkowania funkcjonalne oznaczają wymagania związane z właściwościami wynikającymi z funkcji technicznej danego produktu lub jego części, a także przepisów prawnych mających zastosowanie do takiego produktu. Wskazane wymagania prowadzą zatem do standaryzacji niektórych właściwości wytworów (produktów), które stają się w ten sposób wspólne wzorom przemysłowym stosowanym w danym produkcie lub produktach z danej dziedziny.
Przykłady wzorów przemysłowych, których wygląd jest uwarunkowany funkcjonalnie i odznaczających się niewielkimi różnicami przedstawiono poniżej:
| Grzejnik rurowy z ekranem ramkowym | |
 |
 |
|
(Rp.07117) |
(Rp.07109) |
Jednocześnie, w aspekcie zakresu swobody twórczej wynikającej z istniejącego stanu wzornictwa należy wskazać, że istnienie w danej dziedzinie dużej liczby wytworów odznaczających się pewnym stopniem podobieństwa ogólnego wrażenia również prowadzi do zawężenia swobody twórczej. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na coraz powszechniejsze zjawisko tzw. „trendwatching’u”, polegającego na prognozowaniu trendów we wzornictwie przemysłowym z kilkuletnim wyprzedzeniem w oparciu o monitorowanie i badanie rynku, między innymi, przy pomocy komputerowej analizy. Powoduje to coraz częstsze wprowadzanie do obrotu podobnych lub identycznych rozwiązań, stworzonych niezależnie, lecz przy pomocy wskazanej wyżej metody.
Przykładem praktycznego zastosowania metody „trendwatching’u” było pojawienie się na rynku w 2018 roku damskich zielonych długich kurtek (parek), charakteryzujących się białymi, krótkimi napisami na plecach, wprowadzonych do obrotu równocześnie przez niezależnych producentów.
| Przykład zastosowania metody „trendwatching’u” w modzie | ||
 |
 |
 |
Należy jednak podkreślić, że zgodnie z wyrokiem Sądu z dnia 06 czerwca 2019 r. (sygn. akt
T-209/18, dostęp: SIP Legalis), dotyczącym wzoru samochodu marki „Porsche”, ogólny trend w dziedzinie wzornictwa, który może odpowiadać oczekiwaniom zainteresowanych konsumentów, nie może zostać uznany za czynnik ograniczający swobodę twórcy, ponieważ taka swoboda umożliwia twórcy odkrywanie nowych kształtów, nowych linii, czy też wprowadzenie innowacji w ramach już istniejącej tendencji.
Niezależnie od powyższego, ustalenie zakresu swobody twórczej ma kluczowe znaczenie dla oceny indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego.
W sytuacji, gdy zakres swobody twórczej jest stosunkowo wąski, nawet niewielkie różnice między wzorami zostaną dostrzeżone przez zorientowanego użytkownika i będą wystarczalne dla stwierdzenia indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego.
Potwierdza to orzecznictwo polskich sądów administracyjnych. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury, jeżeli wygląd produktu jest ściśle związany z jego cechami użytkowymi, zakres swobody twórczej jest mały. Tam zaś, gdzie są małe możliwości dokonania zmian, relatywnie małe różnice będą wymagane w celu ustalenia indywidualnego charakteru wzoru.
W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 września 2018 r. (sygn. akt II GSK 2394/16, dostęp: SIP Legalis), dotyczącym wzoru kasety do rolek, wskazano, że niewielki zakres swobody twórczej w przypadku przedmiotowego wzoru, wynikający ze ściśle użytkowego charakteru tego wytworu (głównie jego funkcji maskującej), skutkował prawidłowym ustaleniem, że niewielka, ale dostrzeżona różnica między spornymi wzorami słusznie została uznana za wystarczającą do ustalenia nowości i indywidualnego charakteru przedmiotowego wzoru w dacie jego rejestracji.
Jednocześnie w sytuacji, gdy zakres swobody jest większy, dla udzielenia ochrony z rejestracji wzoru przemysłowego wymaga się, aby różnice między wzorami były odpowiednio większe i łatwiej dostrzegalne. Jak wskazano w wyroku Sądu z dnia 16 czerwca 2021 r. (sygn. akt T-187/20, dostęp: SIP Legalis): „im większa jest swoboda twórcy przy opracowywaniu wzoru, tym rzadziej niewielkie różnice między kolidującymi ze sobą wzorami wystarczają do wywołania u poinformowanego użytkownika odmiennego całościowego wrażenia.”. Tym samym, wysoki stopień swobody twórcy wzmacnia wniosek, że wzory, które nie wykazują znaczących różnic, wywołują u poinformowanego użytkownika takie samo całościowe wrażenie, co prowadzi do ustalenia, że sporny wzór, w przypadku komentowanego orzeczenia – lampa stołowa, nie posiada indywidualnego charakteru
Podsumowując, należy wskazać, że czynnik dotyczący zakresu swobody twórczej nie warunkuje samodzielnie oceny indywidualnego charakteru wzoru przemysłowego, lecz stanowi ważny element, który musi być wzięty pod uwagę w trakcie dokonywania jego oceny. W tym zakresie warto podkreślić, że w konkretnym przypadku ustalenie zakresu swobody twórczej może wzmocnić lub osłabić ocenę ogólnego wrażenia, jaki wywołuje na zorientowanym użytkowniku wzór przemysłowy, decydując ostatecznie o zakresie ochrony przyznanej wskazanym prawem wyłącznym.
Autorzy: Andrzej Przytuła, Partner
Karol Majkowski, prawnik
KONDRAT i Partnerzy biuro@kondrat.pl
Źródło zdjęcia: www.pl.freepik.com